KISIRLIK NE DEMEK, NEDİR?

Kısırlık (İnfertilite), 1 yıl boyunca düzenli (2-3 günde bir kez) korunmasız cinsel ilişkiye rağmen çocuk sahibi olamama durumudur. Eğer infertilite, kadında bir anormallik yok iken erkek kaynaklı problemlerden kaynaklanıyor ise buna erkek infertilitesi denmektedir. Çocuk sahibi olmak isteyen yaklaşık 7 çiftten biri, ne yazık ki çocuk sahibi olamamakta ve bu çiftlerin de yaklaşık 3’de 1’inde sorun yalnızca erkek kaynaklı olmaktadır.

KISIRLIĞIN NEDENLERİ NELERDİR?

GELECEK YILLAR İÇİN ÖNLEM ALINMASI GEREKİYOR!

Özellikle gelişmiş ülkelerde, infertilite oranlarının son yıllarda artış gösterdiği bilinen bir gerçektir. Her geçen yıl kısırlık ile polikliniklerimize başvuran çift sayısı ve yardımcı üreme yöntemlerinin kullanımı artış göstermektedir. Geçtiğimiz yıllarda yapılmış geniş kapsamlı bir bilimsel makalede, gelişmiş bazı ülkelerde (Kuzey Amerika, Avustralya, Yeni Zelanda ve Avrupa ülkeleri) 1973 – 2011 yılları arasındaki yaklaşık 40 yıllık bir süreçte erkeklerdeki sperm sayısının yaklaşık yüzde 52,4 oranında, yıllık ise yaklaşık yüzde 1,4 oranında azaldığı gösterilmiştir. Bu sonuçlar elbette ki bizleri gelecek yıllarla ilgili kaygılandırmakta ve bazı önlemler alınmasını zorunlu kılmaktadır.

RİSK FAKTÖRLERİNE DİKKAT!

Bir erkekte görülebilecek kısırlık problemi ve sperm sayısı; hormonal ve genetik bozukluklar, varikosel, inmemiş testis gibi direkt testisi ilgilendiren hastalıklar, obezite, sertleşme veya boşalma problemleri, kullanılan ilaçlar, geçirilmiş kazalar ya da bazı kanserlere bağlı görülebilmektedir ve erkeğin genel sağlık durumu ile ilişkilidir. Bunun yanında hava kirliliği, sigara kullanımı, ısı artışları, kimyasallara maruziyet, radyasyon maruziyeti, stres ve uyku bozuklukları gibi faktörler de erkekte sperm sayısı ve kısırlığa etki eden faktörler arasındadır.

GÜNÜMÜZDE ÇOCUK SAHİBİ OLMA PLANI ERTELENİYOR!

Tüm bunların yanında infertilite için önemli bir faktör de kadın eş için daha önemli olmakla birlikte partnerlerin yaşıdır. Özellikle gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde üniversite eğitimi ve kariyer planlaması nedeniyle gençler genellikle çocuk sahibi olmayı ertelemekte, bunun sonucu olarak da sperm ve yumurta kalitesi yıllar içinde azalmaktadır. Özellikle ileri kadın yaşı hem spontan gebelik ihtimalini hem de yardımcı üreme tekniklerinin başarı şansını düşürmektedir.

SPERM SAYISI VE KALİTESİNİ ARTTIRMAK İÇİN NELER YAPILABİLİR?

Öncelikle yazının önceki bölümünde bahsedildiği gibi, sperm sayı ve kalitesi genel sağlık durumu ile direkt ilişkidedir. Bunun için öncelikle genel sağlığımızı düzeltmek adına; fazla kilolu isek kilo vermeli, düzenli egzersizler yapmalı, sigara ve alkolden uzak durmalı, dengeli ve sağlıklı beslenmeli, mümkün olduğunca stresli bir yaşam tarzından uzak durmalıyız. Bunun yanında sperm üretimi ve gelişimi açısından oldukça önemli olan vitaminler ve selenyum, çinko, folik asit gibi bazı elementlerden zengin, antioksidan etkinliği olan; sebze, meyve ve deniz mahsullerinden zengin bir diyet bu tür hastalar için tavsiye edilmektedir.

KADINLARDA KISIRLIK NEDENLERİ

Kadın infertilite nedenleri arasında şunlar olabilir:

– Yumurtaların yumurtalıklardan salınmasını etkileyen ovülasyon bozuklukları. Bunlar polikistik over sendromu gibi hormonal bozuklukları içerir. Hiperprolaktinemi, çok fazla prolaktin (anne sütü üretimini uyaran hormon) da ovulasyonu engelleyebilir. Çok fazla tiroid hormonu (hipertiroidizm) veya çok az (hipotiroidizm) adet döngüsünü etkileyebilir veya infertiliteye neden olabilir. Altta yatan nedenler aşırı egzersiz, yeme bozuklukları, yaralanma veya tümörleri içerebilir.

– Rahim boynunun açılması ile anormallikler, rahimde polipler veya uterus şekli dahil olmak üzere uterus veya servikal anormallikler. Uterus duvarındaki rahim dışı (benign) tümörler (rahim miyomları), fallop tüplerini bloke ederek nadiren infertiliteye neden olabilir. Daha sıklıkla, fibroidler döllenmiş yumurtanın implantasyonunu engeller.

– Fallop tüpü hasarı veya tıkanması, sıklıkla fallop tüpünün (salpingitis) iltihaplanması sonucu oluşur. Bu genellikle cinsel yolla bulaşan bir enfeksiyon, endometrioz veya adezyonların neden olduğu pelvik inflamatuar hastalıktan kaynaklanabilir.

– Endometriyum dokusu uterusun dışında büyürse ortaya çıkan endometriozis, yumurtalıkların, uterusun ve fallop tüplerinin işlevini etkileyebilir.

– Primer yumurtalık yetmezliği (erken menopoz), yumurtalıkların çalışmayı durdurması ve menstürasyon 40 yaşından önce sona ermektedir. Nedeni bilinmemekle birlikte, bazı faktörler bağışıklık sistemi hastalıkları dahil olmak üzere erken menopoz ile ilişkilidir, Turner sendromu veya taşıyıcılar gibi bazı genetik durumlar Frajil X sendromu, radyasyon veya kemoterapi tedavisi ve sigara kullanımı.

– Pelvik adhezyonlar, pelvik enfeksiyon, apandisit veya abdominal veya pelvik cerrahi sonrası organları bağlayan skar dokusu bantları.

Kadınlarda diğer nedenler şunlardır:

Kanser ve tedavisi: Bazı kanserler (özellikle dişi üreme kanserleri – sıklıkla kadın fertilitesini şiddetlendirir, hem radyasyon hem de kemoterapi doğurganlığı etkileyebilir.

Diğer durumlar: Çölyak hastalığı, kötü kontrol edilen diyabet ve lupus gibi bazı otoimmün hastalıklar gibi gecikmiş puberte veya menstrüasyonun olmaması (amenore) ile ilişkili tıbbi durumlar, bir kadının doğurganlığını etkileyebilir. Genetik anormallikler ayrıca gebe kalma ve gebelik olasılığını azaltabilir.

KADINDA KISIRLIK BELİRTİLERİ

Bazı kadınlarda hiçbir belirti vermeyen kısırlık, çoğu kadın için pek çok işaretle sinyal vermektedir. Üreme çağındaki kadınlarda en basit kısırlık belirtisi adet kanamalarındaki düzensizliklerdir. Örneğin iki adet dönemi arasının 21 günden daha kısa ya da 35 günden daha uzun olması yumurtlama düzensizliklerinin ve dolayısıyla da kısırlığın belirtisi olarak algılanabilmektedir. Bununla birlikte anormal derecede çok yoğun ve uzun süreli kanamalar ya da 2 günden kısa süren, damlalar halinde geçen adet dönemleri de yumurtlamada problem olduğuna işarettir. Yine çok adet kanamalarının çok düzensiz aralıklarla seyretmesi; bazen 20 günde, bazen 30 günde, kimi zaman da 45 günde bir adet görülmesi de kısır olabilirlik olarak düşünülebilir. Ayrıca kadının cildindeki dokusal ve yapısal değişiklikler, fazla sivilcelenme, aşırı kıllanma, saç dökülmesi, ani kilo alma ya da kilo kaybetme, sırt ve bel ağrıları, cinsel ilişki sırasında şiddetli ağrı hissetme de kısırlık belirtileri olabilmektedir. Emzirme dönemi içinde olmamasına rağmen kadının göğüslerinden beyaz renkli süt kıvamında bir akıntı gelmesi de kısırlık belirtisi olarak algılanmaktadır. İşte tüm bu belirtiler kadında gebe kalabilirlik yetisi, üreme kapasitesi açısından bazı şeylerin yolunda gitmediğini gösterir.

ERKEKLERDE KISIRLIK NEDENLERİ

Bunlar şunları içerebilir:

– Testislere bağlı anormal sperm üretimi veya işlevi, genetik bozukluklar, diyabet gibi sağlık sorunları veya klamidya, gonore, kabakulak veya HIV gibi enfeksiyonlar.
– Testislerdeki genişlemiş damarlar (varikosel) sperm kalitesini de etkileyebilir.

– Erken boşalma gibi cinsel sorunlara bağlı spermin verilmesi ile ilgili sorunlar; kistik fibroz gibi bazı genetik hastalıklar; testiste blokaj gibi yapısal problemler; veya üreme organlarında hasar veya yaralanma.

– Pestisitler ve diğer kimyasallar ve radyasyon gibi belirli çevresel faktörlere aşırı maruz kalma.

– Sigara içmek, alkol, antibiyotikler, antihipertansifler, anabolik steroidler veya diğerleri gibi belirli ilaçları alarak, ayrıca doğurganlığı etkileyebilir.

– Saunalarda veya sıcak küvetlerde olduğu gibi sıcağa sık sık maruz kalmak, çekirdek vücut sıcaklığını arttırabilir ve sperm üretimini etkileyebilir.

– Radyasyon veya kemoterapi de dahil olmak üzere kanser ve tedavisi ile ilgili hasar. Kanser tedavisi bazen ciddi şekilde sperm üretimini bozabilir.

ERKEKTE KISIRLIK BELİRTİLERİ

Erkeklerde kısırlık belirtileri kadınlardakinden çok daha az sayıda ve az fark edilebilir düzeydedir. Pek çok erkek uzun süre cinsel ilişkiye girdiği halde bebek sahibi olamadığında doktora başvurunca doktor muayenesi sonucunda kısır olduğunu öğrenir. Zira erkeğin kısırlık belirtilerini anlaması daha zordur. Ancak sertleşme ve boşalmada güçlük ya da sorun yaşayan, saçlarının daha hızlı veya çok daha yavaş uzadığını fark edenler, cinsel isteklerinde belirgin azalma ya da artma olan erkekler doğal yollarla bebek sahibi olamıyorlarsa kısırlıktan şüphelenmelidirler. Bununla birlikte normalden daha küçük testisleri olan ve testislerinde acı, ağrı veya olağandışı küçük yuvarlak bir oluşum fark edenler kısırlık sorunu ile doktora başvurmalıdırlar. Burada sayılan belirtilerin hiç birisi olmadığı halde doğal yolla gebelik elde edilemiyorsa ya sorun kadından kaynaklı kısırlıktır ya da erkeğin sperm sayısı, olgunluğu ve kalitesi gebeliğin meydana gelmesi için yeterli olmamaktadır.

KISIRLIK TEDAVİSİNDE YÖNTEMLER

Yumurtlama tedavisi

Yumurtlama ile ilgili sorunlar çözülebilir durumdaysa, yumurtlamayı sağlayacak ilaçlar kullanılabilir. Belli aralıklar ile ultrason aracılığı ile yumurtaların gelişimi izlenir.

Aşılama

Aşılama yöntemi de doğal yollarla gebe kalmaya çalışmış ancak bunu sağlayamamış çiftlere uygulanan bir yöntemdir. Basitçe menini ya da sperm hücrelerinin örneklerinin alınması ve vajinaya ya da rahmin içine bırakılması ile aşılama yöntemi uygulanır.

Tüp bebek tedavisi

Tüp bebek tedavisi tıp alanının en fazla gelişen alanıdır. Teknolojik imkanlar, uzmanların sahip olduğu deneyim ve bilgiler sayesinde birçok çift çocuk sahibi olmuştur.